“Liria pa Drejtësi” e Lea Ypit, sipas Žižek-ut

“Të lirë – Të rritesh në fund të historisë” ka hasur në një pritje armiqësore në vendin e saj, Shqipëri, dhe është e lehtë të kuptohet arsyeja.

Vetëpërshkrimi i saj si “profesoreshë shqiptare marksiste e teorisë politike në London School of Economics” i thotë të gjitha.

Kështu e nis komentin dhe opinionin e tij filozofi slloven Slavoj Žižek për librin e mendimtares shqiptare Lea Ypi.

Teoricieni kulturor thotë se duke lexuar librin e Ypit, u godit nga paralelizmi midis jetës së saj dhe atij të Viktor Kravchenkos, zyrtarit sovjetik që dezertoi gjatë vizitës në New York në vitin 1944.

Memoaret e tij të famshme më të shitura, “Unë Zgjodha Lirinë”, u bënë rrëfimi i parë i rëndësishëm okular i tmerreve të Stalinizmit, duke filluar me përshkrimin e tij të detajuar të Holodomorit (urisë) në Ukrainë në fillim të viteve 1930.

Ende një besimtar i vërtetë në atë kohë, Kravchenko kishte marrë pjesë në zbatimin e kolektivizimit, dhe për këtë arsye dinte se çfarë fliste, përshkruan Žižek.

Historia e njohur publikisht e Kravchenkos përfundon në vitin 1949, kur ai fitoi triumfalisht një padi të madhe për shpifje kundër një gazete komuniste franceze.

Sovjetikët morën ish-gruan e tij për të dëshmuar në gjyqin e tij lidhur me korrupsionin, alkoolizmin dhe abuzimin në familje.

Gjykata nuk u ndikua, por njerëzit priren të harrojnë atë që ndodhi më pas.

Menjëherë pas gjyqit, kur ai u përshëndet në mbarë botën si një hero i Luftës së Ftohtë, Kravchenko u bë thellësisht i shqetësuar për gjuetinë antikomuniste të shtrigave që po shpaloseshin në Shtetet e Bashkuara, vijon komentin e tij filozofi slloven.

Të luftosh stalinizmin me McCarthyism, paralajmëroi ai, ishte të përkulesh në nivelin e stalinistëve.

Ndërsa kalonte më shumë kohë në Perëndim, Kravchenko u bë gjithnjë e më i vetëdijshëm për padrejtësitë e veta dhe u fiksua me reformimin e shoqërive demokratike perëndimore nga brenda.

Pasi shkroi një vazhdim më pak të njohur të Unë Zgjodha Lirinë, të titulluar Zgjodha Drejtësinë, ai filloi një kryqëzatë për të zbuluar një mënyrë të re, më pak shfrytëzuese të prodhimit ekonomik.

Ky kërkim e çoi atë në Bolivi, ku ai investoi në një përpjekje të pasuksesshme për të organizuar fermerët e varfër në kolektivë të rinj.

I dërrmuar nga ai dështim, ai u tërhoq në jetën private dhe në fund qëlloi veten në shtëpinë e tij në New York.

Dhe jo, vetëvrasja e tij nuk ishte për shkak të ndonjë operacioni të poshtër shantazhi të KGB-së.

Ishte një shprehje dëshpërimi dhe një provë tjetër se denoncimi i tij origjinal i Bashkimit Sovjetik ka qenë gjithmonë një protestë e vërtetë kundër padrejtësisë.

Libri i Ypit, sipas Žižek-ut, bën në një vëllim atë që ndau Kravchenko në dy.

Kur Shqipëria hyri në luftën civile në 1997, e gjithë bota e saj u shpërbë.

E reduktuar të fshihej në banesën e saj dhe të shkruante një ditar ndërsa të shtënat e kallashnikovit kërcisnin jashtë, ajo mori një vendim të jashtëzakonshëm: do të studionte filozofi.

Por ajo që është edhe më e jashtëzakonshme është se angazhimi i saj me filozofinë e ktheu në marksizëm, argumenton teoricieni kulturor.

Historia e saj dëshmon faktin se kritikët më depërtues të komunizmit kanë qenë shpesh ish-komunistë, për të cilët kritika e “socializmit ekzistues në të vërtetë” ishte thjesht mënyra e vetme për të qëndruar besnikë ndaj angazhimeve të tyre politike, mendon ai.

“Të Lirë” u rrit nga një traktat i mëparshëm se si nocionet socialiste dhe liberale të lirisë janë të ndërlidhura, dhe është kjo perspektivë që strukturon librin.

Pjesa e parë, se si shqiptarët “zgjodhën lirinë”, ofron një kujtim jashtëzakonisht të lexueshëm të fëmijërisë së Ypit në dekadën e fundit të sundimit komunist në Shqipëri.

Ndërsa përfshin të gjitha tmerret e jetës së përditshme – mungesat e ushqimit, denoncimet politike, kontrolli dhe dyshimi, torturat dhe dënimet e ashpra – ai është gjithashtu i shënuar nga momente komike, shton filozofi slloven.

Edhe në kushte kaq të vështira dhe të shkreta, njerëzit gjetën mënyra për të ruajtur një sasi të vogël dinjiteti dhe ndershmërie.

Në pjesën e dytë, e cila përshkruan trazirat postkomuniste të Shqipërisë pas vitit 1990, Ypi rrëfen sesi liria e zgjedhur – ose, më mirë, e imponuar – shqiptarëve nuk arriti të jepte drejtësi.

Ajo arrin kulmin në një kapitull për luftën civile të vitit 1997, në të cilën pikë rrëfimi ndërpritet dhe zëvendësohet nga fragmente nga ditari i Ypit.

Fuqia e shkrimit të Ypit është se, edhe këtu, ajo po trajton dyshimet e mëdha, duke eksploruar sesi projektet ideologjike ambicioze zakonisht përfundojnë jo në triumf, por në konfuzion dhe çorientim, zbërthen në vijim Žižek.

Në vitet 1990, shton mendimtari slloven, një projekt i tillë u zëvendësua nga një tjetër.

Me përmbysjen e komunizmit, shqiptarët e zakonshëm iu nënshtruan “tranzicionit demokratik” dhe “reformave strukturore” të krijuara për t’i bërë ata më “si Evropa” me “tregun e lirë”.

Përfundimi i hidhur i Ypit në paragrafin e fundit të librit vlen të citohet i plotë, thotë filozofi në komentin e tij.

“Bota ime është po aq larg lirisë sa ajo që prindërit e mi u përpoqën t’i shpëtonin. Të dy nuk arrijnë atë ideal. Por dështimet e tyre morën forma të veçanta dhe pa mundur t’i kuptojmë, ne do të mbetemi përgjithmonë të ndarë. E shkrova historinë time për të shpjeguar, për t’u pajtuar dhe për të vazhduar luftën”.

Sipas Žižek-ut, këtu kemi një përgënjeshtrim ironik ndaj Tezës së 11-të të Marksit mbi Feuerbach-un, i cili vëren në mënyrë të famshme se, “filozofët deri tani vetëm e kanë interpretuar botën në mënyra të ndryshme; çështja është ta ndryshojmë atë”.

Kundërveprimi është se njeriu nuk mund ta ndryshojë botën për mirë nëse nuk e kupton më parë.

Këtu dështuan iniciatorët e mëdhenj si të projekteve komuniste ashtu edhe të atyre liberale, argumenton në shtjellimin e tij filozofi slloven.

Për intelektualin publik megjithatë, përfundimi që nxjerr Ypi nga ky këndvështrim, nuk është qëndrimi cinik se ndryshimi kuptimplotë është ose i pamundur ose i pashmangshëm.

Përkundrazi, është se lufta (për liri) vazhdon dhe do të vazhdojë gjithmonë.

Kështu Ypi mendon se i detyrohet “të gjithë njerëzve të së kaluarës që sakrifikuan gjithçka sepse nuk ishin apatikë, nuk ishin cinikë, nuk besonin se gjërat do të bien në vend nëse thjesht i lini të merrnin rrugën e tyre”, shton Žižek.

Aty qëndron gjendja jonë e vështirë globale.

Nëse besojmë se gjërat do të bien në vend vetëm duke i lënë të marrin rrugën e tyre, do të përfundojmë me katastrofa të shumta, nga prishja ekologjike dhe rritja e autoritarizmit deri te kaosi dhe shpërbërja shoqërore.

Ypi kanalizon atë që filozofi Giorgio Agamben e quajti “guximi i mungesës së shpresës”, njohja e tij se optimizmi pasiv është një recetë për vetëkënaqësi, dhe kështu një pengesë për mendimin dhe veprimin kuptimplotë, thotë mendimtari slloven.

Në fund të komunizmit, kishte një shpresë euforike të përhapur se liria dhe demokracia do të sillnin një jetë më të mirë; përfundimisht, megjithatë, shumë e humbën këtë shpresë. Kjo është pika ku fillon vepra e vërtetë.

Në fund të fundit, Ypi nuk ofron ndonjë rrugëdalje të lehtë dhe aty qëndron forca e librit të saj. Një abstinencë e tillë është ajo që e bën atë filozofik. Çështja nuk është të ndryshojmë botën verbërisht; para së gjithash, për ta parë dhe kuptuar atë.

Analiza është marrë dhe përshtatur nga Project Syndicate me titullin “Freedom Without Justice” i autorit Slavoj Žižek

Një histori lirie në vilën e ish-diktatorit – “Të lirë” si Lea Ypi

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.